برخلاف تصور برخی ها که تار را اصولا سازی متعلق به منطقه اران یا همان آذربایجان فعلی می پندارند،تار سازیست ایرانی و برخاسته از شیراز که در تاریخی نه چندان دور حدود صد و پنجاه سال قبل با همان شکل به آذربایجان راه یافت. شخصی به نام ميرزا صادق جان در تار تغییراتی ايجاد كرد. اين شخص نو آور، برای اولين بار در شكل كاسه های تار تغييراتی به وجود آورد، منظور وی از اين تغييرات تقويت صدای آن و همچنين نگاه داشتن و نواختن آن روی سينه بوده است . صادق جان كاسه تار را نسبتا عميق كند،از وزن آن كاست،قطر كاسه را وسعت بخشيد و شكل كاسه را به شكل بيضی درآورد. اين گونه تغييرات باعث به وجود آمدن دو كيفيت تازه در تار شد. يكی اين كه باعث تقويت فيزيكی صدای تار شد و ديگر اين كه چون كاسه بزرگ تار به اندازه ۱۰۰ ميليمتر از بالا به طرف عقب مايل بود، نواختن آن بر روی سينه امكان پذير نبود. در تار جديد با از ميان برداشتن اين انحنا امكان بر روی سينه نواختن به وجود آمد و در نتيجه امكان بهتر نواختن آن عملی شد.( تا قبل از اين تار به روي زانو نواخته ميشد).باز برخلاف آنچه که نزد برخی ها تصور می شود تار در دوره قاجار بر روی سینه نواخته می شده است. در تصاویر به جای مانده از نوازندگان تار آن دوره تنها حالت نمایشی نشان داده می شود.از علی اکبر خان شهنازی فرزند میرزا حسینقلی نوازنده سرشناس اواخر قاجار صحت این موضوع نقل شده است که تار بر روی زانو نواخته می شده و آن تصاویر تنها حالت نمایشی داشته است.و خود نیز با میرزا عکسی در شش سالگی خویش دارد که تار را بر روی سینه به حهت عکاسی قرار دادند.از تصویری که از درویش خان در حال آموزش به شاهزاده ی قاجاری باقی مانده است نیز آنچه آشکار است این است که تار بر روی زانو نواخته می شده است.
ميرزاصادق تغييراتی نيز در محل جفت شدن دسته با كاسه به وجود آورد، قبل از آن دسته و تار يكسره به كاسه متصل می شد يا اين كه دسته به وسيله و تكه ای از آهن به كاسه بسته می شد، با اين حال در تار جديد كه ميرزاصادق جان سيم های آن را زياد كرده بود به علت كثرت سيم ها ميان دسته و كاسه تار خميدگی ايجاد میشد كه باعث ناموزون شدن صدای پرده های تار می شد. ميرزاصادق به خاطر رفع نقصی كه از كثرت سيمها ناشی می شد دسته تار را در دسته كوتاهی كه از خود كاسه بيرون می آمد، فرو برد و با آن جفت كرد.ضمنا اين چوب از خميدگی مورد بحث جلوگيری می كرد.
تا آن زمان در هيچ يك از آلات موسيقی مشرق زمين اين كيفيت موجود نبود. تغييرات به عمل آمده در تار در عالم موسيقی شرق يك نوع نوآوری محسوب می شد. ترتيب قرار گرفتن سيم ها، نقش بزرگی در صنعت موسيقی آذربايجان و مخصوصا در اجرای مقامات ايفا كرده است . سيم های تازه ای كه صادق جان به تار اضافه كرده بود، سيم های زنگ بودند كه به سيم های آليكوت معروف شدند.سيم های آليكوت در اجرای موسيقی حرفه ای و مقامات (دستگاه های ) آذری نقش مهمی دارند.
هنگام اجرای ملودی ، از اين سيم ها در صورت لزوم به طور هماهنگ استفاده می شود. در سال های بعد سعيد رستم اف،آهنگساز آذربايجانی،يك عده دستگاهها و مقام های ضربی را برای تار، كمانچه و بالابان و نيز اركستر آلات موسيقی ملی تنظيم كرد، اين مقام هاعبارتند از: سه گاه زابل ، چهارگاه ، بيات شيراز، شور، همايون ، شوشتر و حيراتی و…
تاری كه صادق جان ساخت و توسعه داد، از نيمه دوم قرن نوزدهم از تركيبات مختلف گروه های آلات موسيقی ملی جدا شد و با كمانچه ، قاوال (دف ) و خواننده كه دف را هم او می نواخت ، گروه ديگری تشكيل داد.
مطالب مرتبط
ارسال دیدگاه